Ketony

Ketony to niewielkie ciała, występujące w krwi człowieka naturalnie. Produkowane są w wątrobie, a następnie transportowane do nerek wraz z krwią, przez co czasem mogą pojawiać się w moczu.

W niektórych sytuacjach poziom ketonów może wzrastać. Nie zawsze jest to dobry objaw. Czasem człowiek sam doprowadza do takiego stanu. Poziom ketonów rośnie w przypadku, gdy znacznie ograniczymy ilość spożywanych węglowodanów, wtedy pojawia się tzw. ketoza, czyli stan, w którym ciało zaczyna pobierać energię w głównym stopniu z tłuszczów. Osobom na diecie ketogenicznej zależy na tym, aby wzrósł poziom ketonów. Jednak gdy taka sytuacja pojawia się przy zastosowaniu normalnej diety, może być powodem do niepokoju.

W tym artykule szerzej zajmiemy się pojęciem ketonów. Wyjaśnimy, czym są i jaką pełnią rolę w organizmie człowieka oraz, co oznacza zawartość ketonów w moczu. Przybliżymy informacje, dotyczące tego, kiedy nadmiar ketonów jest groźny dla zdrowia. Nie zapomnimy także o ketonach egzogennych, czyli suplementach diety, które dla niektórych osób mogą okazać się dobrym dodatkiem dietetycznym. Chcesz dowiedzieć się więcej na temat ketonów? Zapraszamy do lektury.

Ketony – czym są?

Ketony są związkami chemicznymi, rozpuszczalnymi w wodzie, które są produkowane przez wątrobę w procesie trawienia tłuszczów, szczególnie kiedy organizm nie wytwarza odpowiedniej ilości insuliny, żeby przekształcić glukozę w energię.

Prościej mówiąc ketony, lub ciała ketonowe, to alternatywne paliwo, wytwarzane przez wątrobę wtedy, gdy w organizmie nie ma wystarczającej ilości cukru, aby zapewnić ciału energię do działania. Przy nagromadzeniu ketonów i stale utrzymującym się niskim poziomie glukozy, dochodzi do powstania stanu o nazwie ketoza, podczas którego nasze ciało przestawia się na czerpanie energii z tłuszczów. Cały proces odbywa się w wątrobie, gdyż to tam następuje rozkład tłuszczów do ketonów, które następnie uwalniane są z wątroby i trafiają do krwiobiegu, a tam wykorzystywane są jako paliwo, napędzające całe ciało.

Organizm potrzebuje ketonów głównie wtedy, gdy niski jest poziom insuliny. Takie sytuacje zdarzają się zazwyczaj:

• w przypadku diety niskowęglowodanowej;
• podczas głodówki;
• w trakcie snu;
• w niekontrolowanej cukrzycy typu 1 (ketony mogą być wytwarzane w przypadku braku komórek beta trzustki lub przy braku egzogennego źródła insuliny).

Za dopuszczalny uważa się poziom 0,2 mmol/l ketonów w moczu. Przy ich zwiększonej ilości mówi się o ketonurii.

Jakie są przyczyny nadmiaru ketonów w organizmie?

Zwiększona ilość ketonów w ciele człowieka najczęściej pojawia się w przypadku cukrzycy typu 1. Jest to spowodowane niskim poziomem produkowanej insuliny. Organizm, poszukujący źródła energii do działania, zaczyna wytwarzać ciała ketonowe. Na początku trafiają one do krwi, a następnie znajdują się w moczu.

Wśród innych przyczyn, które mogą prowadzić do nadmiaru ketonów, wyróżniamy:

• anoreksję, bulimię;
• alkoholizm;
• głodówkę;
• dietę niskowęglowodanową;
• nadczynność tarczycy;
• przeciążenie fizycznie;
• cukrzycę.

Czy ketony są niebezpieczne? Objawy nadmiaru ciał ketonowych

Nadmiar ketonów u osób zdrowych, które nie cierpią na cukrzycę, nie powinien stanowić problemów. Jednak u tych, u których zdiagnozowano chorobę, może dojść do groźnych konsekwencji zdrowotnych. Dlatego szczególnie u takich osób ważne jest, aby rozpoznawać objawy nadmiaru ketonów. Są to:

• nadmierne zmęczenie;
• spadek apetytu;
• częste oddawanie moczu;
• zmiana zapachów ciała (oddechu, potu);
• senność;
• zatwardzenie;
• czasem wymioty, nudności.

Niebezpiecznie wysoki poziom ketonów we krwi u osób z cukrzycą typu 1 może doprowadzić do odwodnienia i zmienić równowagę chemiczną krwi. Jeżeli działanie nie zostanie podjęte odpowiednio szybko, może dojść do śpiączki cukrzycowej, która niesie ze sobą nawet ryzyko śmierci. Zagrożenie występuje także u osób z cukrzycą typu 2, u których również może pojawić się cukrzycowa kwasica ketonowa.

Nadmiar ketonów u kobiet w ciąży

Kobiety, spodziewające się dziecka także są narażone na rozprzestrzenianie się ketonów we krwi, zwłaszcza w przypadku, gdy zmagają się one z częstymi porannymi mdłościami i wymiotami. Podwyższony poziom ciał ketonowych w takim przypadku może być objawem cukrzycy ciążowej.

Jak zbadać poziom ketonów?

Oznaczenie poziomu ciał ketonowych umożliwia monitorowanie leczenia cukrzycy ciążowej oraz cukrzycy typu , a także diagnozę ostrych powikłań cukrzycy. Stężenie ketonów określa się na podstawie badania moczu.

U osoby zdrowej, prowadzącej zbilansowaną dietę, ciała ketonowe w moczu nie występują wcale lub występują w bardzo małych ilościach. Jeżeli badanie wykryje zarówno ketony, jak i glukozę w moczu, może to oznaczać pewne nieprawidłowości. W takim przypadku zaleca się dodatkowo wykonanie badania krwi w celu określenia stężenia kwasu β-hydroksymasłowego.

Jak leczyć ketonurię?

Jeżeli badania wykażą nadmiar ketonów w moczu, pierwszym krokiem, jaki musi podjąć lekarz, jest określenie przyczyny takiego zjawiska. Leczenie różni się w zależności od nasilenia objawów oraz głównej przyczyny nadprodukcji ciał ketonowych. Terapia polega głównie na wyrównaniu poziomu glukozy i ketonów poprzez zastosowanie odpowiedniej diety i poprawienie parametrów gospodarki wodno-elektrolitowej organizmu.

Trzeba pamiętać o tym, że wysoki poziom ketonów w moczu jest zagrożeniem głównie dla osób z cukrzycą. Dla ludzi zdrowych w większości przypadków nie jest on niebezpieczny. Co więcej, niektóre osoby specjalnie dążą do tego, aby zwiększyć produkcję ketonów, ograniczając znacznie ilość spożywanych węglowodanów. Dochodzi wtedy do stanu ketozy, a więc przestawienia się organizmu na czerpanie energii z tłuszczów. Jest to główne założenie diety ketogenicznej, której podstawową zasadą jest ograniczenie spożywania węglowodanów i zastąpienie ich tłuszczami. Według badań podczas diety ketogenicznej sprawniej dochodzi do spalania tkanki tłuszczowej bez nadmiernego spalania tkanki mięśniowej, dlatego ten sposób żywienia wielokrotnie stosowany jest przez osoby odchudzające się oraz sportowców na redukcji. Coraz częściej mówi się także o spożywaniu ketonów egzogennych, czyli suplementów diety, zawierających ketony.

Czym jest ketoza?

Ketoza to stan, w którym organizm pozyskuje energię z tłuszczów, zamiast, jak to zwykle bywa, z węglowodanów. W tym czasie w wątrobie produkowane są ciała ketonowe, powstające, jak już wcześniej wspomnieliśmy, w wyniku obniżenia poziomu insuliny, podczas rozkładu tłuszczów.

Uważa się, że stan ketozy sprzyja odchudzaniu, dlatego dieta ketogeniczna, która jest oparta na przebywaniu w ketozie, stała się tak popularna wśród osób, nastawionych na redukcję tkanki tłuszczowej. Pobieranie energii z tkanki tłuszczowej sprawia, że jest ona szybciej spalana, a więc proces utraty nadmiernych kilogramów przebiega szybciej.

Osoby, którym zależy na przejście w stan ketozy, muszą znacznie ograniczyć podaż węglowodanów, zastępując je potrawami tłuszczowymi. Ketozę można uzyskać także po kilku dniach prowadzenia głodówki, jednak nie jest to zalecane osobom aktywnym i pracującym. Organizm nie przechodzi w stan ketozy z dnia na dzień, gdyż potrzebny jest tzw. okres adaptacji, podczas którego ciało uczy się korzystać z innych źródeł energii, niż węglowodany. Jest to dość duża zmiana dla organizmu, dlatego pierwsze dni ograniczenia węglowodanów mogą być dla człowieka dość trudne. Pojawiają się silne odczucia głodu i spadki energii, ogólne osłabienie oraz senność, powinny one jednak po kilku dniach minąć.

Czas, po którym organizm osiągnie stan ketozy, jest kwestią indywidualną dla każdego. Zazwyczaj tzw. ketoadaptacja trwa ok. 14-30 dni. Proces ketoadaptacji zaczyna się co prawda od początku, jednak zmiany są słabo widoczne. Przez pierwsze 4 dni następuje migracja glukozy, a ok. 3 dnia rozpoczyna się migracja ketonów. W tym okresie organizm wydala duże ilości wody. Dzieje się tak przez to, że mniej insuliny we krwi powoduje spadek glukozy, a wtedy nerki nie zatrzymują sodu i wydalają więcej płynów. Podczas przystosowywania do nowych warunków, może pojawić się keto-grypa. Nie wystąpi ona u każdego i jest objawem normalnym. Trwa ok. 7 dni, a jej objawy to zaparcia i biegunki.

W trakcie ketoadaptacji należy zadbać o to, aby organizm miał dostęp do wszelkich niezbędnych witamin i minerałów, wspomagających jego codzienne funkcjonowanie. W osiągnięciu stanu ketozy może pomóc też suplementacja przy pomocy ketonów egzogennych.

Ketony endogenne, a ketony egzogenne – czym się różnią?

Wyróżniamy trzy podstawowe ciała ketonowe:

• BHB (beta-hydroxybutyric acid, w skrócie z angielskiego BHB, po polsku kwas beta-hydroksymasłowy) – jest to dominujący keton w organizmie człowieka, stanowiący ok. 80% ilości wszystkich ketonów, krążących we krwi. Pomiar tych ketonów jest najbardziej miarodajny i to one zazwyczaj występują w suplementach diety; BHB wykazuje zdolność przenikania bariery krew-mózg, stanowi źródło energii dla całego ciała, wspomagając zarówno działanie mięśni, jak i zdolności umysłowe;
• AcAc (acetoacetic acid, czyli kwas acetooctowy) – jest to drugi względem ilości keton, występujący w organizmie i stanowi ok. 20% całej ich puli. Najczęściej wydalany jest z potem lub wydychany. Również ma zdolność przenikania bariery krew-mózg, a do tego jest prekursorem BHB i acetonu;
• aceton – stanowi tylko ok. 2 % wszystkich ketonów, ulega rozpadowi na pirogronian i mleczan, które wykorzystywane są jako źródło energii.

W wyniku konwersji procesu, nazywanego ketolizą, ciała ketonowe trafiają do mięśni lub mózgu. W czasie przeprowadzania ketolizy, ketony przekształcają się w acetylo-coa karboksylazę (acetyl-CoA) i w tej formie są absorbowane przez komórki ciała, tworząc energię lub ATP.

Ketony endogenne

Ciała ketonowe, które wytwarzane są przez ludzki organizm, nazywamy endogennymi. Oznacza to, że źródło tych związków znajduje się wewnątrz ciała, w tym przypadku w wątrobie.

Ketony egzogenne

Są to ciała ketonowe, które nie pochodzą z wnętrza organizmu, a dostarczane są z zewnątrz w formie pokarmowej. Działają one podobnie jak ketony endogenne, a więc zwiększają ilość ketonów we krwi. Dostępne są w postaci suplementów diety, których celem jest przyspieszenie uzyskania stanu ketozy. Trzeba jednak pamiętać, że takie preparaty nie mogą całkowicie zastąpić diety ketogenicznej, a jedynie przyspieszają jej efekty, zwiększając ilości ketonów.

Suplementy z ketonami egzogennymi, zawierają ciała ketonowe BHB i mogą występować w dwóch postaciach:

• soli ketonowych – dostępne w postaci proszku ketony związane są z solą, najczęściej magnezu, sodu, wapnia lub potasu;
• estry ketonowe – występują w postaci płynu i połączone są z estrami. Wykorzystywane głównie w badaniach.

Ketony – suplementacja. Dla kogo jest wskazana?

Suplementacja na diecie ketogenicznej kojarzy się głównie z uzupełnieniem składników odżywczych, których może zabraknąć w diecie w wyniku ograniczenia węglowodanów. Głównym zadaniem ketonów egzogennych jest natomiast zwiększenie poziomu ciał ketonowych w organizmie i szybsze wejście w stan ketozy. Stosowanie takich preparatów zalecane jest więc głównie osobom, przebywającym na diecie niskowęglowodanowej, które chcą wesprzeć ketozę i zapewnić sobie więcej paliwa do działania.

Ketony egzogenne w trakcie adaptacji

Ketoadaptacja wymaga od osoby, rozpoczynającej dietę ketogeniczną, dużego samozaparcia i wytrzymałości. Zanim organizm osiągnie stan ketozy, sytuacja może być naprawdę trudna, gdyż jest to proces dość obciążający dla ciała. Zdarza się, że w tym okresie czujemy się ciągle osłabieni i nie mamy energii, co nie jest dobre dla osób aktywnych, które nie chcą przerywać treningów. W tej fazie suplementacja ketonami BHB to dobry pomysł, gdyż przyspieszą one wejście w stan ketozy, a dodatkowo mogą służyć jako ekstra paliwo do działania, dzięki czemu łatwiej będzie normalnie funkcjonować. Ketony egzogenne spożywane podczas ketoadaptacji wspomagają wytwarzanie ketonów endogennych. Dodatkowo takie preparaty mogą pomóc uniknąć keto-grypy.

Ketony egzogenne a odchudzanie

Ketony egzogenne bardzo często wybierane są przez osoby, którym zależy na utracie zbędnych kilogramów. Mogą one bowiem wspierać proces odchudzania. Ketony mają wpływ na szybsze spalanie tkanki tłuszczowej, wspierają jednak także kontrolę apetytu, dzięki czemu nie dopada nas uczucie wilczego głodu i w efekcie łatwiej jest utrzymać dietę redukcyjną, opartą na deficycie kalorycznym. Wzbogacenie diety o suplementy z ketonami egzogennymi może skutecznie wspierać odchudzanie, trzeba jednak pamiętać, że takie preparaty nie mogą być stosowane jako zamiennik zdrowej diety.

Ketony egzogenne dla sportowców

Ketony egzogenne wskazane są także dla osób aktywnych, poszukujących dodatkowego źródła energii, przebywając na diecie ketogenicznej. Dla sportowców ketony mogą pełnić rolę swego rodzaju gainera, który jednak nie zawiera węglowodanów. Będąc na diecie keto, dodatkowe źródło ketonów sprawi, że organizm będzie miał więcej energii do działania, a to może wpłynąć na efektywniejsze treningi także w trakcie redukcji.

Ketony egzogenne – skutki uboczne

Ketony egzogenne to suplementy diety, które uważane są za bezpieczne, aczkolwiek zaobserwowano pewne skutki uboczne ich stosowania:

• dolegliwości trawiennie – ból brzucha, nudności, biegunki;
• zaburzenie balansu elektrolitowego w organizmie oraz równowagi niektórych substancji odżywczych;
• nieprzewidziane zaburzenia metaboliczne.

Działania niepożądane występowały głównie w wyniku złego stosowania suplementów, a szczególnie spożywania zbyt dużych dawek. Przy stosowaniu zgodnie z zasadami istnieje bardzo małe ryzyko wystąpienia niepożądanych reakcji.

Ketony egzogenne – jak stosować?

Stosowanie ketonów egzogennych powinno być prowadzone zgodnie z zaleceniami, podanymi przez producenta danego preparatu. Nie zaleca się spożywania większych dawek, ponieważ nie zwiększy to działania suplementu, a może przyczynić się do spotęgowania ryzyka wystąpienia skutków ubocznych. Należy pamiętać, że ketony egzogenne stanowią jedynie dodatek do diety keto, a ich zadaniem jest przyspieszenie wejścia w stan ketozy. Zaleca się ich stosowanie podczas przebywania na diecie niskowęglowodanowej oraz przy wykonywaniu systematycznej aktywności fizycznej.

Ketony – podsumowanie

Ketony to związki, produkowane w ciele człowieka przez wątrobę w stanie, gdy spada wytwarzanie insuliny. Ich zadaniem jest zastąpienie glukozy jako paliwa energetycznego, w momentach, gdy jest jej zbyt mało. Przestawienie się ciała z pobierania energii z cukru na tłuszcze, nazywamy ketozą, gdyż następuje wtedy zwiększone wydzielanie ciał ketonowych. U osoby zdrowej nadmiar ketonów w moczu nie jest powodem do niepokoju, jednak u osób z cukrzycą może stanowić duże zagrożenie, dlatego powinni oni monitorować ich stężenie w organizmie. Niektóre osoby w celach szybszej redukcji tkanki tłuszczowej, specjalnie starają się doprowadzić do stanu ketozy. Chcąc przyspieszyć ten proces, można stosować też ketony z zewnątrz w postaci suplementów diety.