Witamina K – właściwości i przeciwwskazania. Występowanie i gdzie kupić?

Witamina K to związek, a właściwie grupa związków chemicznych, charakteryzujących się podobną budową. Substancja ta najbardziej znana jest ze swojego działania na krzepliwość krwi i dla organizmu człowieka uważana jest za niezbędną. Badania doświadczalne i epidemiologiczne wykazały, iż niedobór witaminy K może sprzyjać występowaniu osteoporozy oraz następstw, związanych z chorobą. Warto uzupełniać tę witaminę, także, chcąc uniknąć różnego rodzaju incydentów w obrębie układu sercowo – naczyniowego oraz pewnych innych schorzeń, dotyczących różnych układów w ciele.

Witamina K dostępna jest w wielu źródłach spożywczych, a więc można dostarczać ją, prowadząc zdrową, zbilansowaną dietę. W niektórych przypadkach jednak wskazana jest suplementacja tego składnika. Jaka jest rola witaminy K w organizmie człowieka, czym grozi jej niedobór oraz w jakich sytuacjach warto zwrócić szczególną uwagę na jej podaż.

Witamina K – charakterystyka

Terminem witamina K określa się grupę egzogennych związków, które są niezbędne do potranslacyjnej karboksylacji resztek kwasu glutaminowego, które uprzednio zostały wbudowane do łańcucha polipeptydowego. Jest to jedna z witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, która najbardziej znana jest ze swojego udziału w procesach krzepnięcia krwi. W naturze witamina K występuje w dwóch postaciach:

• witamina K1 (filochinon, fitomenadion, fitonation) – ma postać żółtej cieczy, jest syntezowana przez rośliny i odporna na działanie wysokich temperatur. Dostarczana jest do organizmu wraz z pokarmem; występuje głównie w produktach pochodzenia roślinnego. Organizm ludzki wchłania 30 – 70% jej ilości, pobranej z pożywienia;
• witamina K2 (menachinon) – produkowana jest przez drobnoustroje, także te, które tworzą florę jelitową człowieka. Syntezowana jest przez drobnoustroje jelita czczego i krętego. Ten rodzaj pokrywa większą część zapotrzebowania człowieka na witaminę K. Według specjalistów, witamina K2 jest przyswajalna prawie w 100%.

Wyodrębnić można także trzeci rodzaj związku z tej grupy, czyli witaminę K3, która jest pochodną syntetyczną, charakteryzującą się wysoką aktywnością biologiczną, a w swojej budowie nie posiada żadnego łańcucha bocznego.

Historia i pochodzenie

To właśnie zaburzenia krzepnięcia krwi stały się podstawą odkrycia witaminy K. Po raz pierwszy o występowanie egzogennej substancji, która może mieć wpływ na te procesy, wspomnieli kanadyjscy badacze, którzy karmili kurczęta dietą, z której usunięto tłuszcz przy pomocy ekstrakcji chloroformem. Kurczęta, które były tak karmione, w krótkim czasie rozwinęły skazę krwotoczną, której nie udało się zapobiec, wzbogacając produkty spożywcze o czysty cholesterol. Powstało wtedy przypuszczenie, że chloroform musi usuwać z diety jakąś ważną substancję, która może mieć duże znaczenie dla procesów krzepnięcia krwi. Następnie zaobserwowano, że podawanie wyciągu z lucerny do jadłospisu zwiększyło zdolności krzepnięcia krwi u kurcząt.

Jednak sama witamina K opisana została dopiero w 1929 roku przez duńskiego biochemika o nazwisku Henry Dam. On również prowadził na zwierzętach badania, związane z metabolizmem cholesterolu i zaobserwował, że dieta niskotłuszczowa, pozbawiona steroli, sprzyja zmniejszeniu zdolności krzepliwości krwi. Objawy te cofało podawanie zwierzętom szpinaku, lucerny lub kapusty. Badania wykazały, iż występujące krwawienia związane były z niedoborem czynnika, sprzyjającego utrzymaniu odpowiedniego stężenia protrombiny. Czynnik ten nazwano witaminą K, a dopiero kilka lat później zauważono, iż chodzi nie o jeden związek, a o grupę związków, które są pochodnymi 2-metylo-1,4-naftochinonu, i że niektóre drobnoustroje przyczyniają się do ich syntezy.

Witamina K pełni w organizmie wiele funkcji biologicznych, dlatego tak ważna jest odpowiednia dieta, aby móc ją systematycznie uzupełniać.

Gdzie występuje witamina K?

Witaminę K znajdziemy zarówno w produktach pochodzenia roślinnego, jak i zwierzęcego, choć w tych pierwszych występuje zdecydowanie częściej. Jej największe ilości występują w warzywach liściastych, w których jej zawartość jest proporcjonalna do zawartości chlorofilu.

Najpowszechniejsze źródła witaminy K to między innymi:

• lucerna;
• zielona herbata;
• natka pietruszki;
• suszona bazylia;
• botwinka;
• jarmuż;
• rzeżucha;
• fasola;
• groch;
• bób;
• orzechy włoskie;
• pistacje;
• szpinak;
• sałata;
• brukselka;
• kalafior;
• kapusta;
• kalarepa;
• brokuły;
• ogórki;
• olej sojowy;
• oliwa z oliwek;
• olej rzepakowy.

Wśród produktów pochodzenia zwierzęcego, chcąc uzupełnić dietę w witaminę K, warto sięgnąć po:

• wątrobę wołową;
• drób;
• wołowinę;
• wieprzowinę;
• masło;
• jaja;
• mleko;
• sery twarde i miękkie.

Zawartość witaminy K w produktach pochodzenia roślinnego zależna jest od ich stopnia dojrzałości. Ilość witaminy K w mleku także ulega zmianie, które uwarunkowane są porą roku. Obróbka termiczna i długie przechowywanie nie powodują strat tej witaminy.

Witamina K – działanie

Witamina K występująca w roślinach zielonych bierze udział w fotosyntezie, pełniąc funkcję akceptora elektronów w pierwszym jej etapie. W organizmach zwierząt witamina ta bierze udział w procesach karboksylacji niektórych reszt kwasu glutaminowego.

Cykl przemiany witaminy K zachodzi w wątrobie. Przebiega on przy pomocy enzymu γ-karboksylazy, który zmienia hydrochinową postać witaminy K (KH2) w formę utlenioną 2,3-epoksyd (KO). W następnym kroku zostaje ona przekształcona w komórkach wątroby (hepatocytach) z udziałem innego enzymu – reduktazy 2,3-epoksydowej, do postaci chinonowej (K). Na ostatnim etapie zachodzi konwersja uzyskanego związku do hydrochinonu. Ciekawe jest to, że organizm człowieka wykazuje zdolność odtwarzania witaminy K, dzięki czemu można uznać, że jest ona w pewien sposób magazynowana w organizmie, pomimo tego, że ciało nie wytwarza jej samodzielnie. Warto też wspomnieć, że witamina K2 charakteryzuje się lepszą biodostępnością, niż witamina K1, wykazuje też dłuższy okres półtrwania. Bakterie, które bytują w przewodzie pokarmowym człowieka mają zdolność syntezowania witaminy K2, a właściwie jej wielu rodzajów, posiadających od 4 do 10 grup izoprenoidowych w łańcuchu bocznym.

Witamina K – właściwości

Witamina K jest niezbędna przede wszystkim do prawidłowego przeprowadzania zachodzącego w wątrobie procesu syntezy osoczowych czynników krzepnięcia krwi i protrombiny. Kolejną istotną funkcją tej witaminy, o której warto wspomnieć, jest jej udział we wspomaganiu kondycji układu sercowo – naczyniowego. Eksperci uważają, że witamina K wzmacnia ściany naczyń krwionośnych, a więc może wykazywać działanie przeciwkrwotoczne, a jednocześnie zapobiega zwapnieniu i pękaniu ścian. Jej odpowiedni poziom zmniejsza także ryzyko nadmiernego krwawienia miesiączkowego u kobiet.

Warto zadbać o odpowiednią ilość witaminy K w organizmie, chcąc utrzymać w nim stosowną równowagę wapniową. Witamina K sprzyja wychwytywaniu wapnia przez układ szkieletowy, biorąc udział w formowaniu tkanki kostnej. Można więc uznać, iż pomaga utrzymać kości w dobrym stanie i chroni przed ich przedwczesną degeneracją. Witamina K wykazuje również właściwości:

• antybakteryjne;
• przeciwgrzybicze;
• przeciwbólowe;
• przeciwzapalne.

Prowadzone są także badania nad potencjalnym przeciwnowotworowym działaniem witaminy K.

Witamina K – zastosowanie

Ze względu na swoje szerokie właściwości, witamina K ma również spore zastosowanie w medycynie oraz profilaktyce wielu chorób.

Witamina K a układ krwionośny

Najważniejszą funkcją witaminy K jest jej udział w procesach krzepnięcia krwi. Polega to na uczestniczeniu w syntezie łańcucha polipeptydowego białek, a więc na translacji w matrycy mRNA. Szereg czynników, warunkujących krzepnięcie krwi zależnych jest właśnie od odpowiedniej ilości witaminy K. W przypadku, kiedy w organizmie występuje niedobór tego składnika, we krwi wzrasta stężenie wolnych prekursorów, które pozostają nieaktywne, prowadząc do różnego rodzaju zaburzeń w tkankach i organach.

Badania udowodniły, iż witamina K może wpływać pozytywnie na liczbę fibroblastów sercowych. Ma ona także korzystne działanie na potencjał czynnościowy serca, jak również prądy sodowe i potasowe. Witamina K znana jest także z tego, że zapobiega zwapnieniu naczyń krwionośnych, wraz z tym redukuje ryzyko rozwoju miażdżycy. W celach profilaktyki degeneracji naczyń krwionośnych zaleca się szczególnie przyjmowanie witaminy K2, ponieważ jest ona lepiej rozprowadzana do różnych organów w ilości odpowiedniej do jej podaży.

Witamina K a układ nerwowy

Witamina K stymuluje powstawanie nowych komórek nerwowych i zapobiega degeneracji istniejących neuronów. Składnik ten odgrywa także istotną rolę we wspomaganiu pamięci, szczególnie w przypadku zaburzeń spowodowanych starzeniem się organizmu. Badania wykazały, iż u osób starszych (70 – 85 lat) suplementacja witaminy K była związana z lepszą pamięcią.

Witamina K a stres oksydacyjny

Stres oksydacyjny przyczynia się do przedwczesnej śmierci komórek, co może doprowadzić między innymi do zaburzeń funkcjonowania mózgu. Wzrost poziomu stresu oksydacyjnego związany jest ściśle z nadprodukcją wolnych rodników, które sieją dość duże spustoszenie w organizmie. Zarówno witamina K1, jak i K2 wykazuje zdolność do hamowania zwiększonej produkcji wolnych rodników, a co za tym idzie, zapobiega obniżeniu wartości glutationu w organizmie oraz śmierci komórek, wynikającej ze stresu oksydacyjnego.

Witamina K a układ kostny

Korzystne działanie witaminy K na gęstość kości jest szczególnie ważne dla kobiet w okresie i po menopauzie. W wyniku niedoboru estrogenów panie są bardziej narażone na wystąpienie osteoporozy. Badania wykazały, iż podawanie witaminy K może zapobiegać utracie masy kostnej, związanej ze zmniejszeniem ilości estrogenów. Przy suplementacji witaminą K odnotowano również zahamowanie postępowania ubytków kości u osób po zabiegach chirurgicznych. Istnieją również dowody na to, że regularne stosowanie witaminy K2 zmniejsza ryzyko złamań nawet o 50%.

Witamina K a podniesienie poziomu testosteronu

Przeprowadzone na zwierzętach testy dają obiecujące wyniki, dotyczące formy MK-4 witaminy K. Według badań, systematyczne podawanie tej witaminy przez okres ok. 5 tygodni, wpłynęło na wzrost poziomu testosteronu nawet o 50%. Choć nie jest to środek powszechnie wykorzystywany w leczeniu zaburzeń syntezy tego hormonu, szacuje się, że warto podawać preparaty z witaminą K starszym mężczyznom.

Niedobór witaminy K – kiedy występuje i jak się objawia?

Niedobór witaminy K u osób dorosłych zdarza się dość rzadko. Pomimo tego, że jest to składnik egzogenny, jest też syntezowany przez bakterie jelitowe, a to oznacza, że organizm ma dużą zdolność do jej odzyskiwania i magazynowania, a przy odpowiedniej diecie i utrzymaniu zdrowia jelit, także wytwarzania. Co więcej, witamina K1 występuje w wielu produktach żywnościowych, a więc dość łatwo jest uzupełnić ją wraz z dietą.

W niektórych sytuacjach jednak może dojść do niedoborów witaminy K, zdarza się to między innymi:

• przy niektórych schorzeniach wątroby i jelit, np. przy niedrożności dróg żółciowych;
• po długotrwałym przyjmowaniu antybiotyków;
• w przypadku przyjmowania niektórych leków: przeciwzakrzepowych, przeciwdrgawkowych, pochodnych kwasu salicylowego;
• przy zespole złego wchłaniania;
• w niektórych chorobach, takich jak: celiakia, cholestaza, mukowiscydoza, przewlekłe zapalenia trzustki;
• po zabiegach operacyjnych;
• przy niedożywieniu;
• w przypadku prowadzenia diety ubogiej w warzywa.

Do objawów niedoborów witaminy K zaliczamy:

• obfite miesiączki;
• krwawienie z błon śluzowych, np. nosa;
• zwiększenie skłonności do tworzenia się sińców;
• krwiomocz;
• częste biegunki;
• zwiększenie podatności na infekcje;
• przedłużony czas krzepnięcia krwi.

Długotrwały niedobór witaminy K – czym grozi?

Jeżeli zaobserwujemy u siebie objawy, które mogą świadczyć o niedoborze witaminy K, warto zwrócić szczególną uwagę na suplementację tego składnika. Długi niedobór tej witaminy może bowiem sprzyjać rozwojowi poważnych problemów zdrowotnych, takich jak:

• osteoporoza;
• niedokrwistość;
• żółtaczka;
• uszkodzenia wątroby;
• zwapnienie naczyń krwionośnych;
• niewłaściwy poziom krzepliwości krwi.

Niedobór witaminy K u noworodka

Choć u osób dorosłych niedobory witaminy K występują bardzo rzadko, w przypadku noworodków zdarzają się dość często. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest fakt, że w jelitach dzieci zaraz po urodzeniu nie ma jeszcze wystarczającej ilości bakterii, które mogłyby produkować ten składnik. Jeśli u niemowlęcia wystąpi niedobór witaminy K, może to doprowadzić do gorączki krwotocznej. Jest to niebezpieczna choroba, która, nieleczona, bywa przyczyną krwotoków narządów wewnętrznych, co stanowi zagrożenie życia. Chcąc zapobiec takim problemom zdrowotnym u maluchów, często podaje się dzieciom zaraz po urodzeniu jednorazową dawkę 1 mg witaminy K domięśniowo. U niemowląt karmionych piersią zalecane jest podawanie witaminy K w mikrodawkach od 8 doby życia do ukończenia przez dziecko 3 roku życia. W mleku matki nie ma bowiem wystarczającej ilości witaminy K, aby mogła ona uzupełnić całe zapotrzebowanie niemowlęcia na tę substancję.

Czym grozi nadmiar witaminy K?

Nadmiar witaminy K również jest dość rzadką przypadłością i zazwyczaj wynika ze zbyt dużej podaży suplementów z tym składnikiem. Może być jednak niebezpieczny dla zdrowia i wywoływać pewne niepożądane objawy w postaci:

• nadmiernej potliwości;
• bólu serca;
• napadów gorąca;
• zaburzeń funkcjonowania i bólu wątroby;
• u noworodków: anemia hemolityczna, hiperbilirubinemia, żółtaczka.

Witamina K – dawkowanie

Witamina K zaliczana jest do witamin, rozpuszczalnych w tłuszczach, dlatego, chcąc uzyskać jej najlepszą wchłanialność, zaleca się spożywanie jej wraz z produktami, bogatymi w tłuszcz. Kupując suplementy diety z witaminą K2, zazwyczaj otrzymujemy kapsułki z zawartością oleju lnianego lub innych lipidów, dzięki czemu nie musimy spożywać tłuszczu dodatkowo. U osób dorosłych zapotrzebowanie na witaminę K nie jest zbyt duże, ze względu na zdolność jej magazynowania w organizmie.

Według zaleceń, zapotrzebowanie na witaminę K wynosi:

• 0,005 do 0,010 mg filochinonu/ dzień u dzieci od pierwszych dni życia;
• do 0,025 mg filochinonu/ dzień w ciągu kolejnych 8 lat życia;
• od 0,040 do 0,055 mg filochinonu/ dzień u dziewczynek w wieku 10 – 18 lat;
• 0,040 do 0,065 mg filochinonu/ dzień u chłopców w wieku 10 – 18 lat.

Według specjalistów, normy dzienne nie zmieniają się po ukończeniu 18 lat. Nie ma wyjątków także wśród kobiet ciężarnych i karmiących piersią.

Z czym łączyć witaminę K?

Witaminę K najczęściej łączy się z:

• witaminą D – wpływa na zwiększenie mineralizacji kośćca, hamuje procesy utraty elastyczności naczyń krwionośnych;
• wapniem – zwiększa mineralizację kości, poprawia gęstość kości, zmniejsza ryzyko złamań.

Witamina K – przeciwwskazania i skutki uboczne

Już wcześniej napisaliśmy o skutkach ubocznych, wynikających z nadmiaru witaminy K w organizmie. Przyjmowanie suplementów diety z zawartością witaminy K2 w zbyt dużej ilości, może wiązać się z:

• niedokrwistością hemolityczną;
• hiperbilirubinemią;
• hepatomegalią;
• nasilenie żółtaczki u noworodków.

Warto wiedzieć, że witamina K może wchodzić w niebezpieczne interakcje z:

• warfaryną (lek przeciwzakrzepowy) – zwiększona dawka warfaryny w celu wyrównania zwiększonej dawki witaminy K, może doprowadzić do niedoborów tej drugiej w ścianach naczyń krwionośnych; takie działanie może nasilać ryzyko powstawania zakrzepów oraz wystąpienia innych powikłań, takich jak: zwapnienie naczyń, zator tętnicy płucnej, udar mózgu, zawał serca);
• lekami przeciwdrgawkowymi, cyklosporynami, pochodnymi kwasu salicylowego, nadmiarem witamina A i witaminę E.

Witamina K – cena i gdzie kupić?

Witamina K w postaci suplementów diety dostępna jest najczęściej w formie kapsułek. Można ją kupić w pierwszej lepszej aptece lub w sklepie z suplementami diety. Witamina K2 często dostępna jest razem z witaminą D3 dla lepszego wchłaniania i działania. Koszt jednego opakowania takiego preparatu może różnić się w zależności od producenta oraz ilości kapsułek, jednak bez problemu znajdziemy już miesięczny zapas witaminy K2 w cenie kilkunastu złotych.

Witamina K – podsumowanie

Witamina K to jedna z witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, która wykazuje szereg właściwości, istotnych dla prawidłowego funkcjonowania ludzkiego organizmu. Występuje w trzech rodzajach, z których najważniejsze są witamina K1 oraz witamina K2. Szczególnie ważna jest ta druga, syntezowana przez bytujące w jelitach bakterie. Najważniejszą funkcją tej witaminy jest jej udział w procesach krzepnięcia krwi. Ma ona jednak także duże znaczenie dla utrzymania odpowiedniej gęstości kości oraz wspomaga prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego. Witamina K jest dość łatwo dostępna w pożywieniu, a więc uzupełnienie jej wraz z dietą nie powinno stanowić dla nikogo problemu. Warto jednak wiedzieć, jak objawiają się niedobory witaminy K i w razie potrzeby postawić na jej suplementację. Preparaty z witaminą K2 często łączone są wraz z bardzo ważną dla procesów odpornościowych i utrzymania dobrej kondycji kości witaminą D3. Suplementy diety z zawartością witaminy K2 są szeroko dostępne w aptekach stacjonarnych i internetowych, jak i punktach ze zdrową żywnością.

Inne dane na temat witaminy K dostępne są również pod adresem https://www.webmd.com/vitamins-and-supplements/supplement-guide-vitamin-k oraz w źródle na https://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/vitamin-k/ pod którym udostępniono badania i inne szczegóły.