Otyłość – Co to? Objawy i przyczyny otyłości

Otyłość została nazwana przez WHO epidemią XXI wieku ze względu na rosnącą każdego roku liczbę osób, które cierpią na tę chorobę. Co więcej, jest tym groźniejsza, że wiele osób z tym schorzeniem nie zdaje sobie sprawy z konsekwencji, jakie może wywołać i traktuje ją bardziej jako defekt kosmetyczny niż poważne schorzenie zdrowotne.

Tymczasem otyłość może doprowadzić do rozwoju wielu innych chorób przewlekłych, a nawet skończyć się śmiercią. Dlatego tak ważne jest, aby ludzie byli świadomi tego, czym jest otyłość i jak groźna jest dla ludzkiego organizmu.

Otyłość – charakterystyka

Otyłość została zaklasyfikowana jako choroba już ponad 50 lat temu. Na Międzynarodowej Liście Chorób i Problemów Zdrowotnych (tzw. klasyfikacja ICD10) widnieje pod kodem E66. Aktualnie już każdy lekarz ma w swoim gabinecie listę z kodami choroby, i stawiając diagnozę w przypadku otyłości. podaje go w ocenie stanu pacjenta.

W ostatnich latach WHO uznało, iż mamy do czynienia ze światową epidemią otyłości, ponieważ wciąż wzrasta liczba osób, które na nią cierpią. I są to jedynie zdiagnozowane przypadki. Jakie są przyczyny tak nagłego wzrostu występowania schorzenia w XXI wieku? Powodów powstawania otyłości może być wiele, najczęściej wiąże się to ze złym trybem życia, aczkolwiek odpowiedzialne mogą być również geny oraz inne występujące u danej osoby choroby. Do tej pory prowadzone są nad otyłością badania, które pozwalają na wykrycie kolejnych ewentualnych przyczyn choroby.

Otyłość, a nadwaga – różnice

Zanim dojdzie do rozwoju otyłości, najpierw pojawia się nadwaga, która przez naukowców często nazywana jest przedotyłością lub stanem przedotyłościowym.

Czym jest nadwaga? Jest to stan, który najczęściej występuje w wyniku dostarczania organizmowi znacznie większej ilości kalorii, niż tego potrzebuje, aby poprawnie funkcjonować. W efekcie organizm ludzki, który nie lubi marnować nagromadzonej energii, postanawia ją odłożyć w postaci tkanki tłuszczowej, aby móc wykorzystać ją w „chudszych” czasach na wypadek braku dostępu do pożywienia. Jeżeli jednak czasy takie nie nadchodzą, a my wciąż dostarczamy ciału więcej i więcej kalorii, zapasy tkanki tłuszczowej zaczynają się gromadzić i dochodzi do dużego wzrostu masy ciała, który nazywany jest nadwagą. I już w tym momencie każda osoba powinna podjąć środki, mające na celu tę masę obniżyć. Tymczasem znacznie częściej zdarza się, że dochodzi do jeszcze większego gromadzenia tłuszczu, a waga wciąż rośnie, aż w końcu możemy mówić o otyłości.

Nadwaga czy otyłość – jak to sprawdzić?

Czy to wciąż nadwaga, czy już otyłość? Skąd mamy to wiedzieć? Do określenia etapu rozwoju wagi ciała stosowany jest wyznacznik BMI, który z założenia ma określać ilość tkanki tłuszczowej w organizmie. Choć nie jest on do końca wiarygodny, gdyż, np. u sportowców zawyżone BMI może mieć związek z rozrostem masy mięśniowej, to jednak wielu lekarzy wciąż wykorzystuje go do rozpoznania otyłości wraz z wywiadem oraz osobistą oceną stanu chorego.

Aby obliczyć BMI, należy masę ciała wyrażoną w kilogramach podzielić przez wzrost do kwadratu wyrażony w metrach. Wygląda to tak:

BMI = masa ciała / wzrost²

Klasyfikacja BMI według Światowej Organizacji Zdrowia przedstawia się następująco:
• mniejsze niż 18,5 – niedowaga
• od 18,5 do 24,9 – waga prawidłowa
• od 25 do 29,0 – nadwaga
• od 30,0 do 34,9 – otyłość I stopnia
• od 35,0 do 39,9 – otyłość II stopnia
• powyżej 40 – otyłość III stopnia, zwaną też olbrzymią lub złośliwą.

Współczynnik BMI nie bierze pod uwagę wielu czynników, takich jak ilość masy mięśniowej, aktualny stopień rozwoju danej osoby, dlatego określa się go jako niewiarygodny u:

• kobiet w ciąży;
• osób starszych;
• dzieci i młodzieży;
• sportowców.

Obliczenie BMI to jeden ze sposobów na rozróżnienie nadwagi i otyłości.

Pomiar poziomu tkanki tłuszczowej

Aktualnie dostępne są już specjalne wagi, które pozwolą na dokładne określenie poziomu tkanki tłuszczowej w ciele. Urządzenia tego typu są bardzo drogie, jednak mają je często w swoim wyposażeniu lekarze i dietetycy, u których takiego pomiaru można dokonać. Nadwaga diagnozowana jest, gdy wynosi 20-25% u mężczyzn i 30-35% u kobiet. Jeżeli poziom tkanki tłuszczowej wykracza ponad te normy, mowa już o otyłości.

Mierzenie obwodu talii

Tkankę tłuszczową można określić poprzez zmierzenie obwodu talii, jednak przy dużym nagromadzeniu tłuszczu czasem trudno jest ustalić, gdzie właściwie talia się znajduje. W takiej sytuacji najlepiej poprosić o pomoc lekarza lub dietetyka.

U kobiet nadwagę określa się, gdy talia mierzy 80-87 cm, a u mężczyzn 90-94 cm. Jeżeli ilości są większe, diagnozowana jest otyłość.

Przyczyny otyłości

Powodem rozwoju otyłości może być wiele czynników. Zdiagnozowanie przyczyn stanowi podstawę do rozpoczęcia skutecznego leczenia, które jest procesem długotrwałym i wymaga dużego zaangażowania ze strony osoby chorej. Choć badania nad otyłością wciąż trwają i w dalszym ciągu poznawane są nowe przyczyny nadmiernej masy ciała, aktualnie można już wyróżnić szereg czynników, które mogą prowadzić do powstania choroby.

Środowiskowe przyczyny otyłości

Wśród środowiskowych przyczyn otyłości wyróżniamy kilka, które związane są ze złym trybem życia. W tym przypadku pierwszym krokiem do poradzenia sobie z problemem jest zmiana nawyków. Jakie są najczęstsze środowiskowe przyczyny otyłości?

Złe nawyki żywieniowe

Wiąże się to z nieprawidłowymi przyzwyczajeniami i złym doborem żywności, jak również brakiem wiedzy na temat tego, co można, a czego nie powinno się spożywać.

Nieprawidłowe odżywianie i zasady żywienia:

• jedzenie zbyt obfitych posiłków;
• jedzenie produktów wysokokalorycznych (zwłaszcza tych, które zawierają sporą ilość kalorii w 1 g – takie posiłki nie zapełniają na długo, a wykazują duży bilans energetyczny);
• zbyt częste spożywanie posiłków;
• nieregularne spożywanie posiłków;
• podjadanie między posiłkami;
• niejedzenie śniadań;
• zbyt późne jedzenie ostatniego posiłku;
• picie słodzonych napojów;
• brak warzyw w diecie;
• zbyt mała ilość błonnika w jadłospisie.

Złe zarządzanie żywnością, czyli kupowanie nieprawidłowych produktów:

• żywności wysokoprzetrworzonej, zawierającej dużą ilość kalorii w niewielkiej ilości produktu;
• produktów, zawierających konserwanty, barwniki i inne „ulepszacze”;
• owoców i warzyw, których produkcja oparta jest na stosowaniu środków chemicznych;
• wybieranie produktów najtańszych, które często są słabszej jakości;
• niesprawdzanie faktycznego składu produktów.

Zbyt niska aktywność fizyczna

Żyjemy w czasach, w których wiele osób nie prowadzi aktywnego trybu życia, ponieważ wydaje się to niepotrzebne. Siedząca praca, rozwój technologii, która robi za nas wszystko, poruszanie się wszędzie transportem kołowym – wszystko to sprawia, że ciało ma zbyt mało ruchu, a to jest kolejną przyczyną otyłości.

Aktywność fizyczna ma ogromne znaczenie dla utrzymania dobrej kondycji i szczupłej sylwetki. Uprawianie sportu nie tylko pomaga spalać kalorie, ale także wspomaga metabolizm oraz poprawia krążenie, dzięki czemu gromadzona energia jest wykorzystywana, przez co nie osadza się w tkankach. Wynikiem jest mniejszy procent tkanki tłuszczowej, a do tego lepsza wydolność tlenowa i ogólna mobilność. Wszystko to sprawia, że nasz organizm lepiej pracuje, a przy tym i szybciej trawi pożywienie. To właśnie dlatego ruch zalecany jest wszystkim osobom, które chcą zmniejszyć masę ciała.

Życie w ciągłym stresie

Stres powszechnie uważany jest za cichego zabójcę i warto wiedzieć, że prowadzi on do poważnych chorób, także do otyłości. Dzieje się tak dlatego, iż niektóre osoby, przebywając pod wpływem silnego stresu, starają się uspokoić, „zajadając go”. Oznacza to, że spożywają nadmierne ilości produktów, często niezdrowych, zawierających spore ilości kalorii. Chęć łapczywego jedzenia nie wynika wtedy jednak z głodu, a po prostu powoduje nią apetyt, który zwiększa się pod wpływem stresorów. Jeżeli sytuacje takie powtarzają się często, bardzo szybko można nabrać nadmiernych kilogramów, a w efekcie, doprowadzić do otyłości.

Psychologiczne przyczyny otyłości

Problemy psychologiczne, związane z zaniżoną samooceną, obniżeniami nastroju i innymi problemami emocjonalnymi, mogą stanowić zarówno przyczynę otyłości, jak i jej konsekwencję. U wielu osób, cierpiących na otyłość zaobserwowano również problemy natury psychicznej, a wśród nich najczęściej:

• brak samoakceptacji, niską samoocenę;
• obniżenia nastroju, depresje – w tych przypadkach chorzy często sięgają po słodycze i inne niezdrowe przekąski, aby poprawić sobie humor;
• jedzenie jako zamiennik potrzeb emocjonalnych, takich jak przyjaźni, miłości, akceptacji;
• zespół nocnego jedzenia – wiele osób otyłych rezygnuje z jedzenia w godzinach porannych i spożywa nadmierne ilości pokarmów popołudniu, wieczorem, a nawet w nocy;
• zespół kompulsywnego jedzenia – osoba chora pod wpływem nerwów ma napady żarłoczności i spożywa duże ilości jedzenia.

Wiadomo również, iż jedzenie uzależnia, a pod wpływem tego uzależnienia może dojść do złych nawyków, takich jak:

• odczuwanie przymusu spożywania dużej ilości pokarmów;
• brak kontroli nad ilością spożywanego jedzenia;
• fizyczne oznaki uzależnienia, np. jeżeli chory nie zje posiłku o określonej godzinie, pojawia się drżenie mięśni, rozdrażnienie itd.

Hormonalne przyczyny otyłości

Otyłość może być spowodowana także zaburzeniami układu hormonalnego. Do najczęstszych z nich zaliczamy:

• zespół Cushinga – następuje nadmiar wydzielania kortyzolu, który wywołuje u chorego potrzebę zjadania większych ilości pożywienia;
• niedoczynność tarczycy – w postaci zaawansowanej, gdy nie jest leczona, może spowodować znaczny przyrost masy ciała;
• zaburzenia w działaniu hormonów, przekazujących sygnały do mózgu (grelina – sygnał głodu, GLP1 – sygnał sytości).

Genetyczne przyczyny otyłości

Otyłość może wynikać także z czynników genetycznych. Jakiś czas temu naukowcy poinformowali, że odpowiedzialny za te przypadłość jest gen o nazwie FTO. Badania nad genetycznymi przyczynami otyłości wciąż trwają i aktualnie szacuje się, że FTO jest tylko jednym z ponad 100 genów, które mogą odpowiadać za nadmierną masę ciała.

W dziedziczeniu otyłości oprócz genów może brać udział także powielanie nawyków żywieniowych. Często pewne procesy żywienia i stylu życia wynosimy z domu i nie staramy się ich zmienić. Czasem więc to nie geny są odpowiedzialne, a powielanie wzorów z pokolenia na pokolenie.

Jak leczyć otyłość?

Leczenie otyłości jest trudne głównie dlatego, że jest długotrwałe i u większości osób trwa przez całe życie. Stosowanie krótkich „diet cud” nie jest skuteczne, ponieważ, przede wszystkim – nie zapewnia zdrowego odchudzania, po drugie – nie opiera się na zbilansowanej diecie, a po trzecie – pozwala schudnąć w krótkim czasie, ale gwarantuje efekt jojo po zakończeniu diety. Istnieją jednak leki na odchudzanie a przede wszystkim zastrzyki na odchudzanie jak ostatnio popularny w Polsce i na świecie zastrzyk Saxenda o udowodnionym działaniu na podstawie 5 głównych badań z udziałem ponad 5800 osób z nadwagą lub otyłością. Więcej na ten temat można odszukać pod adresem https://www.ema.europa.eu/en/documents/overview/saxenda-epar-summary-public_pl.pdf pod którym opublikowano streszczenie badań i inne dane. Na rynku można odszukać również suplementy diety na odchudzanie pod różnymi nazwami w różnych formach, m.in. kapsułkach, kroplach, plastrach. Niestety tego typu produkty charakteryzują się bardzo niską skutecznością działania. Przy wyszukiwaniu tego typu produktów należy zasięgnąć porady lekarza. Niestety często można się spotkać z przypadkami sprzedaży leków w szarej strefie z niebezpiecznymi dla zdrowia skutkami ubocznymi.

W leczeniu otyłości konieczna jest trwała zmiana nawyków, polegająca na stałym stosowaniu zbilansowanej, zdrowej diety oraz systematycznej aktywności fizycznej. Jest to tzw. leczenie zachowawcze.

Konsekwencje otyłości, czyli do czego prowadzi nieleczona choroba

Otyłość sama w sobie jest bardzo groźną chorobą, a do tego może przyczynić się do powstania ponad 50 innych schorzeń, a także zwiększać ryzyko groźnego przebiegu chorób układu oddechowego.

Konsekwencje metaboliczne otyłości:

• insulinooporność;
• stany przedcukrzycowe, które mogą doprowadzić do rozwoju cukrzycy typu 2;
• nadciśnienie tętnicze;
• zaburzenia lipidowe;
• zaburzenia hormonalne;
• problemy z nerkami;
• stłuszczenie wątroby;
• nowotwory.

Choroby, do których może doprowadzić nadmierne obciążenie organizmu przez tkankę tłuszczową:

• zmiany zwyrodnieniowe stanów kolanowych i kręgosłupa;
• refluks żołądkowo-przełykowy;
• zaburzenia pracy płuc;
• bezdech senny;
• żylaki kończyn dolnych;
• żylna choroba zakrzepowo-zatorowa;
• przepuklina rozworu przełykowego.

Emocjonalne konsekwencje otyłości:

• pogorszenie samooceny;
• zaburzenia snu;
• depresja;
• zaburzenia lękowe;
• zaburzenia w postrzeganiu rozmiarów własnego ciała;
• izolacja od społeczeństwa.

Pozostałe zaburzenia pracy organizmu, które mogą być spowodowane przez otyłość:

• kamica pęcherzyka żółciowego;
• zwiększone ryzyko powikłań po znieczuleniu w trakcie operacji i zabiegów;
• nieprawidłowości w budowie i rozwoju płodu;
• zwiększone ryzyko powikłań pooperacyjnych i okołoporodowych.

Leczenie zachowawcze otyłości – zasady

Chcąc zredukować masę ciała, należy postawić na zbilansowaną dietę odchudzającą, czyli taką, która oparta będzie na deficycie kalorycznym. Osoby z otyłością powinny poprosić o pomoc dietetyka, który stworzy dla nich jadłospis pełen niezbędnych składników odżywczych, a jednocześnie zawierający tyle kalorii, ile dziennie taka osoba powinna spożywać.

Niezbędne jest także wprowadzenie aktywności fizycznej, która w przypadku otyłości powinna być skonsultowana z lekarzem. Dlaczego? Osoby o dużej masie ciała nie będą mogły wykonywać każdego rodzaju ćwiczeń, gdyż muszą one uważać na pracę serca oraz kondycję stawów.

Do aktywności, uznawanych za bezpieczne dla osób z nadwagą i otyłością, zaliczmy:

• aqua aerobic;
• pływanie;
• nordic walking;
• jazdę na rowerze.

Ćwiczenia, jakich osoby z nadwagą i otyłością nie powinny wykonywać to:

• interwały;
• ćwiczenia na trampolinach;
• ćwiczenia eksplozywne (wyskoki, stepy);
• crossfit;
• wspinaczka;
• bieganie.

Farmakologiczne leczenie otyłości

Środki farmakologiczne wykorzystywane są przede wszystkim u osób, cierpiących na otyłość I i II stopnia. Lekarz może zalecić przyjmowanie leków na receptę, których zadaniem jest wspomaganie redukcji masy ciała. Najczęściej przepisywane są one osobom, które przygotowują się do zabiegów chirurgicznych, mających na celu obniżenie poziomu tkanki tłuszczowej (chirurgia bariatryczna) i muszą schudnąć do pewnego poziomu lub u osób, które już taką operację przeszły.

W Polsce wykorzystywane są dwa leki farmakologiczne w leczeniu otyłości. Pierwszy z nich zmniejsza apetyt i wydłuża czas odczuwania sytości po posiłku, a drugi hamuje wchłanianie spożytego z pokarmem tłuszczu.

Operacje chirurgiczne w leczeniu otyłości

Leczenie otyłości metodą operacyjną nazywane jest chirurgią bariatryczną. Stosowana jest u osób z zaawansowaną otyłością, a najczęściej klasyfikowani są do niej chorzy z otyłością III stopnia oraz otyłością II stopnia, u których doszło do powikłań, związanych z innymi chorobami, takimi jak:

• cukrzyca typu 2;
• nadciśnienie tętnicze;
• choroby zwyrodnieniowe stawów.

W Polsce wykonywane są trzy rodzaje operacji bariatrycznych:

• rękawowa resekcja żołądka;
• by-pass żołądkowy;
• założenie opaski żołądkowej.

Celem każdej z tych operacji jest przede wszystkim zmniejszenie objętości żołądka, jednak chodzi w nich także o wyłączenie tej części żołądka, w której produkowany jest hormon głodu, tzw. grelina.

W leczeniu otyłości pomocniczo stosuje się także terapię behawioralną, która ma pomóc wdrożyć zdrowe nawyki w życie chorego oraz psychoterapię, jeżeli u pacjenta wystąpiły emocjonalne powikłania choroby.

Otyłość – podsumowanie

Otyłość stanowi bardzo poważną chorobę, która może również prowadzić do rozwoju innych niebezpiecznych schorzeń. Aktualnie mówi się o epidemii otyłości, ze względu na zwiększającą się każdego roku liczbę zanotowanych przypadków. Przyczyny otyłości mogą być różne, najczęściej jest to nieodpowiedni tryb życia, choć choroba wynikać może także z czynników genetycznych, hormonalnych czy psychologicznych.
W dalszym ciągu trwają badania nad otyłością i wykrywane są kolejne przyczyny, które mogą wpływać na rozwój choroby. Leczenie schorzenia jest żmudne i czasochłonne, a w wielu przypadkach leczenie zachowawcze powinno być stosowane do końca życia. Nieleczona otyłość może prowadzić do rozwoju szeregu innych chorób, ma również związek z pogorszeniem pracy wielu układów w organizmie i ogólnym pogorszeniem stanu zdrowia chorego.

Choć otyłość stała się chorobą powszechną, wiele osób, które na nią cierpią, nie traktuje jej jako zagrożenia, a jedynie jako pewien defekt sylwetkowy, którym nie trzeba się przejmować. W tym artykule staraliśmy się wyjaśnić, że nadmierna masa ciała ma bardzo niekorzystne działanie na stan całego ludzkiego organizmu i może prowadzić nawet do śmierci.